Część danych historycznych umieszczonych na tych stronach pochodzi z książki Andrzeja Potockiego "W dolinie górnego Wisłoka"

Łemkowie - Beskidzcy GÓrale
pochodzenie i historia

Przodkami Łemków były koczownicze ludy pasterskie - Wołosi. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od wegierskiego Valacha - owczarza. Pierwsze wzmianki o nich pochodzą z 10 w z półwyspu Bałkańskiego. Stanowili mieszaninę narodów bałkańskich i południowo-karpackich. Byli wśród nich Albańczycy,Macedończycy, Słoweńcy, Bułgarzy, Węgrzy, Rumunii i Rusini - wszyscy wyznania prawosławnego. Porozumiewali się przy pomocy języka będącego mieszaniną języka obrzędowego - starocerkiewnochorwackiego i słów pochodzących z rumuńskiego, węgierskiego, polskiego i słowackiego.

Na ziemie polskie przywędrowali już w II połowie XIV wieku. Wspominał o nich już (niezbyt pochlebnie) Jan Długosz jako o tych co złupili Stary Sącz.

Obrzar dzisiejszego Beskidu Niskiego to była wtedy dzika, słabo zaludniona, porośnięta lasami kraina. To obszar Karpat od rzeki Osławy i Laborca na wschodzie po dolinę rzeki Poprad na zachodzie. Na słabe na tym obszarze osadnictwo polskie, rozwijające się głównie w dolinach rzecznych, oraz grupy pasterskie wędrujące pasem Karpat od Bałkanów w XV i XVI w. napłynęła szeroka fala osadnictwa wołoskiego. Z czasem tych Górali Beskidu Niskiego zaczęto nazywać Łemkami ale ich sąsiedzi nazywali ich Rusinami, Rusnakami i Górniakami. Ludność ta samą siebie nazywała Rusnaki. Dialekt łemkowski różnił się od innych dialektów ukraińskich dwoma istotnymi elementami. Pierwszym z nich był stały, zachodniosłowiański akcent na przedostatniej sylabie, drugim - przejęte od Słowaków słówko łem (tylko, jeno), od którego właśnie w tych stronach utarło się przezwisko 'łemki'.

Beskid Niski rozmyślnie nazwano Łemkowszczyzną bowiem w całości zamieszkiwali ją Łemkowie Tworzyli oni grupę etnograficzną o wyrazistej, odrębnej kulturze i dialekcie, stanowiąc wraz z Rusinami Spisza najdalej wysunięty na zachód odłam Słowian Wschodnich. Ich kultura należała do kręgu ruskiego, zwanego obecnie ukraińskim. Mowa Łemków jest niewątpliwie dialektem języka ukraińskiego, choć silnie zabarwionym wpływami języka słowackiego, polskiego i węgierskiego. Język łemkowski nie był jednorodny i nie miał wypracowanej formy literackiej. Stanowił raczej zespół gwar, różniących się znacznie w poszczególnych obszarach łemkowszczyzny. Kiedy w okresie międzywojennym próbowano uczyć na całej łemkowszczyźnie języka w ,,znormalizowanej' wersji spod Krynicy, budziło to śmiech i drwiny.

Warunki geograficzne i historyczne spowodowały wytworzenie się różnic lokalnych. Stąd też Łemkowie dzielili się na zachodnich (okol. Krynicy i górnego brzegu rzeki Białej), poddanych silniejszym historycznym, kulturowym i gospodarczym wpływom polskim; środkowych (do rzeki Jasiołki) i wschodnich (do rzeki Osławy). Wszyscy Łemkowie byli rolnikami, ale istotne znaczenie miała też hodowla owiec, a gdzieniegdzie wołów i kóz.

Pod względem religii Łemkowie należeli do obrządku wschodniego (prawosławni, i grekokatolicy). Podlegali prawosławnej diecezji Przemyskiej, która od 1692 roku przystąpiła do unii z Rzymem. Byli to tzw. unici po zaborach nazwani grekokatolikami. Już w XX wieku przed pierwszą wojną światową część łemków zaczęła powracać do prawosławia. Był to wyraz buntu przeciw ukrainizacji prowadzonej przez Kościół greckokatolicki. W 1932 roku 45% łemków wyznawało prawosławie.

Do czasu pierwszej wojny światowej na terenach Beskidu Niskiego mieszkała i pokojowo współistniała ludność pochodzenia łemkowskiego różnych wyznań, ukraińskiego, ruskiego i polskiego. Od jej wybuchu Łemkowszczyzna stała się terenem nie tylko działań bojowych, ale i ostrej walki politycznej między Starorusinami a Ukraińcami. Rywalizacja ta toczyła się także w okresie międzywojennym, a rząd polski nie umiał zająć w tej sprawie konkretnego stanowiska.

Pod koniec wojny Łemkowszczyzna znalazła się w polu działania Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), zbrojny ruch ukraiński popierali nacjonalistycznie nastawieni księża greckokatoliccy. W obliczu przeciągających się walk i działalności terrorystycznej na Łemkowszczyźnie, w kwietniu 1947, strona polska podjęła akcję pod kryptonimem Wisła, której celem było całkowite zlikwidowanie UPA. Równolegle z działaniami wojskowymi przeciw UPA całą ludność zamieszkującą te tereny przesiedlono do województw w zachodniej Polsce. Była to trzecia z kolei akcja przesiedleńcza na tym terenie: pierwsza miała miejsce w 1940 i wynikała z porozumienia Niemiec i Związku Radzieckiego, druga w latach 1944-1946 na podstawie umowy Polski z Ukraińską SRR o wzajemnej wymianie ludności.

Łemkowie dziś rozproszeni, po niemal całej Polsce, Łemkowie zachowali świadomość grupową, choć nie ma wśród nich jednomyślności co do tego czy są częścią narodu ukraińskiego , czy też - odrębnym narodem.