Kultura ŁemkÓw

Łemków łatwo można było odróznić od innych ludów mieszkających obok nich po stroju, mowie i obyczajach.

Warunki geograficzne i historyczne spowodowały wytworzenie się różnic lokalnych. Stąd też Łemkowie dzielili się na zachodnich (okol. Krynicy i górnego brzegu rzeki Białej), poddanych silniejszym historycznym, kulturowym i gospodarczym wpływom polskim; środkowych (do rzeki Jasiołki) i wschodnich (do rzeki Osławy). Nosili wełniane ubiory o odmiennych szczegółach w poszczególnych regionach.

Strój ich nie był bogaty ani ozdobny. Mężczyźni nosili krótkie lniane koszule wpuszczane do spodni. Spodnie w lecie białe płócienne, w zimie zaś wełniane białe lub brązowe (chołośnie). Chołośnie miały, charakterystyczne dla całej karpackiej góralszczyzny, szwy zbiegające na pośladkach. Na koszule zakładano w lecie niebieską kamizelkę tzw. lajbik. W dni chłodne noszono huńki, tj. brązowe kurtki sięgające do połowy ud. Na głowie mężczyźni nosili chętnie czarne kapelusze filcowe z krezami podwiniętymi do góry. W czasie słot i zadymek nosili Łemkowie czuhy. Były to płaszcze z brązowego samodziałowego sukna, długie do połowy łydek, Czuha miała prostokątny bardzo duży kołnierz, spadający na plecy i zakończony od dołu frędzlami. Kołnierz ten można było zarzucić na głowę i zawiązać w formie kaptura. Poza tym bardzo obficie go zdobiono i to różnie w różnych częściach bytowania Łemków.

Strój kobiety był nieco barwniejszy. Nosiły koszule lniane zapinane z przodu, na wschodniej łemkowszczyźnie wyszywane dość ubogim ściegiem krzyżykowym. Spódnicę z fabrycznego, ale ręcznie drukowanego płótna, z przodu zasłaniano zapaską. Spódnice i zapaski były przeważnie ciemne, jedynie w okolicy Jaślisk noszono zapaski białe. Na koszuli nosiły kobiety błękitne lub czarne aksamitne gorsety. Na głowę dziewczęta zakładały chustki, kobiety czepce. Czepiec zakładało się na fryzurę upiętą wokół leszczynowego lub drucianego pierścienia, tzw. chymli. Nadawało to głowie specyficzny kształt. Na ramiona zarzucały kobiety płachtę, tj. dużą lnianą chustę. Dziewczęta z znad Osławy na szyi nosiły krywulki: szerokie na ponad 10 cm koronkowe krezy plecione z różnokolorowych szklanych koralików. Na nogach kobiety i mężczyĽni nosili najczęściej skórzane kierpce, od święta zaś skirni z holewami. W zimie zakładano kożuchy.

Łemkowskie podania, gadki i legendy, podobno jeszcze w latach trzydziestych liczne i ciekawe, w ogromnej większości przekazywane były ustnie i w zawierusze lat powojennych zostały w większości zapomniane. Miała jednak Łemkowszczyzna także swoich pisarzy. Najwybitniejszym łemkowskim poetą - pisarzem był Wołodymyr Chylak.

Bardzo piękne są łemkowskie pieśni i spiwanky. Muzyka łemkowska powstawała na styku folklorów sąsiadów z Ukrainy, Zakarpacia, Słowacji, Węgier i Polski. Dawniej dominował w niej śpiew jednogłosowy, ale wpływy wschodnie, spowodowały rozpowszechnienie się śpiewu wielogłosowego. Zwykle metrum jest stałe, ale zdarzają się jego zmiany. Pieśni są wewnętrznie rozśpiewane, sylabom odpowiadają na ogół pojedyncze dźwięki. Większość melodii jest w tonacjach durowych i ma niewielką rozpiętość. Wiele opiera się na archaicznych skalach diatonicznych. Pieśni mówią o sprawach życia Łemków, o miłości, liczne są pieśni wojackie. Niektóre piosenki opisują losy emigrantów. Są też pieśni obrzędowe i cerkiewne. W języku pieśni są liczne zapożyczenia oraz gramatyczne wpływy słowackie. W składzie łemkowskiej kapeli są instrumenty typowe dla góralszczyzny: skrzypce i basy, ale mamy także cymbały, częste w kapelach węgierskich i ukraińskich.

W tańcach łemkowskich przenikają się wpływy różnych kultur wśród, których żyją łemkowie oraz wpływy celtyckie. Znakomite zespoły taneczne kultywujące stare tańce znajdują się na ukrainie ale w Polsce też znajduje się kilka ośrodków z tanecznymi zespołami.

Malarstwo. Prymitywne, surowe, proste. Najbardziej znanym łemkowskim malarzem jest krynicki Nikifor.

Łemkowską kulturę możemy wspólcześnie podziwiać na kilku kiermeszach (łemkowskich festynach) a szczególnie na największym z nich -Łemkowskiej Watrze.

 

sekretariat@odrzechowa.com.pl